Ora shënon 09:00. Nëna ime ia hedh një sy për herë të fundit banesës para se ta mbyllë për disa muajt e ardhshëm. Babai na pret jashtë. Taksia që do të na çojë në aeroport për t’u kthyer në Gjermani është fiks në kohë. Këto janë çastet e fundit të një jave të kaluar në Kosovë.

S’e kisha vizituar Kosovën pothuajse për tri vitet e fundit dhe doja ta shihja gjyshen, si dhe banesën e re që prindërit e kishin blerë në Lipjan. Ishte banesë e këndshme, asgjë e tepërt, mua m’u duk sikur më sillte qetësi. Ndoshta sepse është vendi i prindërve të mi dhe mund ta dalloja personalitetin e tyre në kujdesin me të cilin i kishin zgjedhur ngjyrat, mobiliet dhe detajet. Ndoshta edhe për shkak të të gjitha sakrificave që mund t’i vëreje në orenditë që ende mungonin. Kishte ende dhoma që duheshin mobiluar. Televizori nuk kishte komodinë. Këto detaje më shtynë të mendoj se sa shumë kanë vuajtur dhe si gjithmonë i kanë lënë anash dëshirat e tyre.

“Duhet të ktheheni këtu”, u thashë, disa sekonda pasi hyra dhe ia hodha një shikim të shpejtë kuzhinës dhe dhomës së ditës. Qeshën dhe nuk folën. Duhej ta kisha përfunduar fjalinë me: “Që të mos vuani më”.

Nëna e mbyll derën e hyrjes, dhe teksa e vështroj, e kuptoj sa e trishtueshme është ta lësh banesën të zbrazët për muaj të tërë, t’i mbyllësh brenda mureve sakrificat e një jete dhe t’i shijosh ato vetëm për disa javë në vit. Kur dalim, babai flet me taksistin, një i afërm i nënës. E përshëndes, ia zgjas dorën dhe futem në makinë, sepse është ftohtë.

Nëna ulet mbrapa, bashkë me mua, pa e ndërprerë bisedën mes taksistit dhe babait. Ulem dhe i dëgjoj duke biseduar.

E kam të vështirë të përqendrohem te arritjet kur dëgjoj histori suksesi të emigrantëve shqiptarë. Çfarë më vjen ndër mend, në vend të kësaj, është çmimi që kanë paguar për atë sukses, sidomos prindërit: largësia që ndan familjet, pritjet e gjata për pushimet vetëm për t’u kthyer e për t’i parë prindërit, vëllezërit e motrat, thirrjet pikëlluese për vdekjen e të dashurve, dhimbja dhe faji që nuk mund të vijnë në varrime dhe lotët që derdhen pas çdo përshëndetjeje kur mbarojnë pushimet. Dhimbja që sjell largësia është e dukshme. Por ekziston edhe një tjetër dhimbje, më pak e dukshme, të cilën shumë pak njerëz e mendojnë — ëndrrat dhe dëshirat e jetëve që nuk u realizuan kurrë.

Teksa biseda e tyre vazhdon, pyes veten çfarë ëndrrash mund të kenë pasur prindërit e mi. Çfarë jete kanë paramenduar për veten në rini?

Jetët që lanë pas

Nëna ka ëndërruar të bëhej mësuese ose profesoreshë e letërsisë. Nuk e di saktësisht çfarë ka ëndërruar babai. Besoj se ka dashur të kishte diçka të vetën, qoftë edhe një dyqan të vogël. Babai emigroi në Itali në vitin 1994 në kërkim të punës. Pas një viti, vendosi të na merrte edhe mua dhe nënën. Që atëherë, i vetmi shqetësim i tyre ka qenë të mbajnë çdo lloj pune që sjell të ardhura në shtëpi. Si do të ishte dukur jeta e tyre, nëse, në vend të mbijetesës, do të kishin mundur t’i jetonin dhe t’i ndiqnin profesionet që kishin ëndërruar? Nëse, në vend të sukseseve të fëmijëve, do të kishin mundur t’i gëzonin të tyret?

Në vend të kësaj, si shumica e brezit të tyre, mbajtën çdo lloj pune që i ndihmoi të mbijetonin, duke lënë anash ëndrrat. Nuk u dorëzuan kurrë, pavarësisht vështirësive dhe ashpërsisë së punëve. Nuk u ankuan kurrë, edhe pse, si të gjithë të tjerët, e merituan një jetë më të mirë. Njëri nga kujtimet e mia më të përzemërta nga fëmijëria është momenti kur i përshëndesja me gëzim kur ktheheshin nga puna; e kishin gjithmonë një lloj arome, përulësie e sakrifice, një barrë që lehtësohej pasi përqafonim njëri-tjetrin.

Si në çdo udhëtim, edhe këtë herë mora një libër me vete. Kësaj here ishte “Das neue Wir” i Jan Plamper, (në shqip: “Ne të rinjtë”) – një libër për emigrimin dhe rolin e tij në historinë e Gjermanisë. Një fragment më la veçanërisht përshtypje, sepse përshkruante saktësisht dyshimin e emigrantëve të brezit të parë:

“Njerëzit më të palumtur në këtë botë ishin emigrantët e brezit të parë. Ata donin të kursenin pak para dhe pastaj të ktheheshin në shtëpi. Por në fund, shpeshherë ishte shumë vonë, tashmë kishin lëshuar rrënjë”.

Kjo ma kujtoi një varg nga Marracash, reperi im i preferuar italian, i cili thotë: “Vetëm atëherë e pashë babanë tim sërish të lumtur”. Në këtë tekst, Marracash i referohet verave që kalonte me prindërit në Italinë e jugut, prej nga kishin emigruar drejt veriut të vendit. Një udhëtim të ngjashëm e bënim edhe ne çdo verë, për vite me radhë, dhe vetëm në Kosovë i shihja prindërit e mi të lumtur. Aty çliroheshin nga stresi, qeshnin lirshëm, saqë për një çast dukej sikur e harronin barrën që mbanin gjatë gjithë vitit.

Shpejt e kuptova se luksi që pata të rritesha në një vend të zhvilluar, me një jetë të rehatshme, pa më munguar asgjë, ishte fryt i vendosmërisë së prindërve të mi. Që nga ajo kohë, i premtova vetes se do të bëja gjithçka për t’i bërë të lumtur dhe krenarë, që të qeshnin siç qeshnin në Kosovë. Dhe, në njëfarë mënyre, ia dola. Sakrificat e tyre më mundësuan të arrija suksese në shkollë dhe ta gjeja një punë të mirë në zyrë, arritje që i bënin ata të lumtur. Por nuk kaloi shumë kohë dhe kuptova se kjo ishte bërë sakrifica ime: dëshira për t’ua shpaguar mundin.

Sukseset e mia nuk mund ta ndryshonin përditshmërinë e tyre; ato ëndrra, në fakt, kishin qenë më shumë të tyret sesa të miat. Të gjitha ato sakrifica, emigrimi në një vend tjetër për një jetë më të mirë, kalimi i jetës në një vend ku ndiheshin të huaj, të folurit e një gjuhe të huaj, pranimi i çdo pune që u jepej, në mënyrë të pavetëdijshme e vendosën një barrë të madhe mbi ne, fëmijët e tyre.

Presioni për t’ua shpaguar atë borxh, ndonëse nuk na e kërkuan kurrë, çoi në një faj të brendësuar.

Bllokimi brenda pritshmërive dhe ëndrrave të prindërve iu ndodh shumë fëmijëve, pavarësisht nëse prindërit e tyre kanë emigruar apo jo. Por dallimi tek fëmijët e emigrantëve është vështirësia për t’u çliruar nga ky bllokim. Sepse nëse nuk i plotëson pritshmëritë e tyre, pas gjithë atyre sakrificave, do të ishte sikur të pështyje mbi mundin e tyre.

Kjo barrë mund të sjellë pasoja nga më të ndryshmet, si zgjedhja e një shkolle, karriere apo pranim i një pune që u pëlqen prindërve, edhe nëse nuk është ajo çfarë ti dëshiron. Madje mund të jetë edhe përzgjedhja e një partneri/eje bazuar në kombësi, sepse është zgjedhja e duhur. Në diasporën shqiptare, e dimë që këto vendime ndonjëherë mund të mos jenë të duhurat për ne, por kërkon guxim të bësh zgjedhje që shkojnë kundër dëshirave të prindërve.

Kokën në Gjermani, mendjen në Kosovë

“Më duket se nuk ka fjetur”, e dëgjova nënën tek i thoshte taksistit, sapo hapa sytë. Kisha fjetur, por menjëherë e kuptova se më kishin përmendur, dhe e dija pse. Taksisti filloi një monolog.

“Tash fëmijët e emigrantëve po asimilohen çdo ditë e më shumë. Po martohen edhe me kombësi të tjera. Por s’e kuptoj si mund të ndihesh mirë kur martohesh me një burrë apo grua që nuk flet shqip. E çka do të bëni me fëmijët?” tha ai.

Pritshmëritë janë gjithmonë të njëjta. I mbyll sytë dhe shtirem sikur fle. Nuk kam forcë dhe as dëshirë të bëhem pjesë e bisedës.

Pas tri orësh, kthehemi në Gjermani. Sapo arrijmë në shtëpi, fillojmë t’i vendosim gjërat nëpër vendet e tyre. Hyj në dhomën e ditës dhe ndez televizorin. Ndërkohë, dëgjoj nënën nga kuzhina, që menjëherë telefonon gjyshen në Kosovë. Shtrihem në divan, teksa ndiej lodhjen e udhëtimit, i mbyll sytë. Kur i hap sërish, kanë kaluar gjysmë ore.

Çohem dhe shkoj drejt asaj që dikur ishte dhoma ime, para se të shpërngulesha për të jetuar vetëm. Është shumë afër dhomës së prindërve; të dy dyert janë të mbyllura. Nga njëra dëgjoj nënën që ende flet me gjyshen. Nga tjetra, vjen një melodi e pastër; babai po i binte çiftelisë. Ndoshta një tjetër ëndërr që do të kishte dashur ta realizonte, sikur të mos kishte emigruar.

Prekem nga urgjenca dhe nevoja me të cilën kërkojnë që menjëherë të lidhen me rrënjët e tyre, pavarësisht se sapo ishim kthyer nga Kosova pas një jave atje. Mund ta ndiej një britmë të heshtur dhimbjeje.

Ma kujton një thënie të Fjodor Dostojevskit: “Unë jam mjeshtër i të folurit në heshtje, kam folur duke heshtur gjatë gjithë jetës dhe kam përjetuar tragjedi të tëra në heshtje”.

Rri në korridor, pa lëvizur, duke dëgjuar melodinë që luan babai. Në prapavijë dëgjoj bisedën e nënës. E gjitha çka mund të bëjë është t’i rikthehem pyetjes që më sillet ndër mend prej vitesh — a ia vlejti?

Imazhi i ballinës: Arrita Katona / K2.0.

Shënim i redaksisë: Përkthimi i titullit të librit nuk është përkthim zyrtar.

Dëshironi të mbështetni gazetarinë tonë? Anëtarësohuni në “HIVE” ose konsideroni një donacion. Mëso si këtu.